Yazar: EZGİ YILMAZ

Tarih: 23/09/2023 15:46 Güncelleme Tarihi: 29/01/2025 10:36

Piyasa katılımcıları için finansal piyasaların işleyişini anlamak ve fiyat oluşum mekanizmasını doğru bir şekilde değerlendirebilmek oldukça önemlidir.

Hisse senedi piyasalarının sürekli müzayede esnasında, emir eşleşmelerinin arkasında fiyat ve zaman önceliği kuralı uygulanır ve bu kural çerçevesinde bekleyen emir statüsüne alınan emirler sıralanır. İşte bu sıralanmanın farklı fiyat seviyelerinden durumunu gösteren ekrana derinlik ekranı denilir ve derinlik ekranı verisini satın almak isteyen yatırımcılar, belirlenen ücreti ödeyerek bu veriye erişebilirler.

Bu bağlamda, derinlik ne demek, derinlik ekranı nedir veya derinlik ekranı nasıl yorumlanır türünden sorular da, piyasaya ilgi duyanlar tarafından sıklıkla yanıtı aranan sorular arasında yer alıyor. Bu yüzden konuyu ayrıntılarıyla birlikte ele almadan önce, yazımıza borsada derinlik ekranının ne olduğunu kısaca açıklayarak başlayalım.

Derinlik Ekranı Nedir?
Genellikle tablo şeklinde sunulan bir veridir ve belirli bir yatırım enstrümanı (örneğin, bir hisse senedi) için hangi fiyat seviyelerinde ne kadar alış ve satış emri olduğunu gösterir. Ayrıca bazı derinlik ekranlarında, hangi fiyat seviyesinde kaç alıcı veya satıcı olduğu bilgisi de görüntülenebilir.

Derinlik ekranı sayesinde yatırımcılar ilgili enstrümanın mevcut durumdaki arz ve talep koşullarını daha iyi anlama imkânına kavuşurken, aynı zamanda derinlik ekranı verileri finansal piyasaların şeffaflığını da katkıda bulunur.

Borsada Derinlik Nasıl Okunur?
Finansal piyasalar, alıcılar ve satıcılar arasında gerçekleşen bir etkileşim alanıdır. Her alıcı talep yaratırken, her satıcı da arz sağlar. Fiyatlar ise, bu talep ve arzın kesiştiği noktada belirlenir. Diğer bir deyişle, herhangi bir işlem gerçekleştiğinde hem alıcı hem de satıcı bulunmalıdır. Şimdi bu süreci daha yakından inceleyelim:

Piyasa sürekli müzayede seansı sırasında her alıcı ve satıcı, belirli bir fiyat seviyesine (limit fiyatlı emirler) veya mevcut piyasa fiyatında (piyasa emirleri) alış veya satış emirleri verir. Piyasa emirleri, karşıda uygun bir alıcı veya satıcı bulunduğunda anında işleme dönüşür. Limit fiyatlı emirler ise, fiyat seviyesi uygun bir karşı emir olmadığında bekleyen emirler arasına alınır. Derinlik ekranında gördüğümüz emirler de, işte burada sözünü ettiğimiz bekleyen emirlerden meydana gelir.

Gönderilen limit fiyatlı emirler fiyat ve zaman önceliği kuralına göre sıralanırlar. Bu kurala göre alışta en yüksek fiyatlı, satışta ise en düşük fiyatlı emirlerin, diğerlerine göre önceliği vardır. Dolayısıyla, derinlik ekranındaki üst kademede bekleyen alış ya da satış emirleri işleme dönüşmedikçe veya iptal edilmedikçe diğer kademelerdeki emirlere geçilmez.

Piyasaya iletilen limit fiyatlı alış ya da satış emirleri, limit fiyat üzerinden ya da varsa daha iyi fiyattan alış ve satış emirleriyle eşleşirler. İletilen emirlerin bazıları ise aynı fiyat seviyesinden ya da daha iyi bir fiyattan karşıdaki başka bir emirle eşleşmediği için pasifte bekleyen emir olarak -iptal edilmedikleri sürece- tahtada kalırlar. Malum günümüzde tüm bunlar elektronik ortamda yapılır. Borsanın tarihinde emirler tahta üzerine yazılıp silindiği için, emir ekranları hâlâ tahta olarak anılmaya devam ediyor.

Örnekteki hissesinin derinlik 44,92 TL kademesinde hisse satın almak isteyen 10 kişinin toplam 14.620 lotluk alış emri bulunuyor. Satış tarafında ise en iyi emir olarak 44,94 TL kademesinde 9 kişi ellerindeki toplam 27.479 lotluk hisseyi satmaya hazır olarak bekliyorlar. Bu kademelere aynı zamanda aktif alış satış fiyatları da diyoruz. Çünkü piyasaya alış ya da satış emri gönderildiğinde, emirler ile eşleşmeye uygunsa, söz konusu emirler ilk olarak bu kademelerden gerçekleşecektir. Söz gelimi derinlik ekranı bu durumdayken, piyasa fiyatından 100 lotluk bir alış emri iletirsek, bu emir bekleyen en iyi satış emri olan 44,94 TL’den işleme dönüşür. Benzer şekilde 44,94 TL’den veya daha yukarısından limit fiyatlı bir alış emri piyasaya gönderirsek, bu da yine 44,94 TL’den işleme alınır.

Derinlik ekranının 11. satırında, ilk 10 kademede yer alan emirlerin toplamı yer alırken, yine aynı satırın fiyat bilgisi ise, ilk 10 kademenin ağırlıklı ortalama fiyatını gösteriyor. 12. satır ise, ilk 10 kademe de dâhil olmak üzere, hisse tahtasında bekleyen tüm emirlerin toplamına ait verileri gösteriyor. Fiyat kısmı da yine tüm kademelerdeki bekleyen emirlerin ağırlıklı ortalama fiyatını yansıtıyor.

Hisse derinlik ekranının örneğimizdeki anlık görünümüne göre aktif fiyat kademelerinde satış lehine epey fark var. Ancak yalnızca ilk kademe emirlere bakarak kesin kanaat oluşturmak doğru olmayacaktır. Bu yüzden derinlik ekranının biraz daha ayrıntılarına inmeye devam edelim.

Satış tarafında toplam 10.249.585 lot satış emri olduğu görülürken, alış tarafında ise toplam 2.210.928 lot alış emri bulunuyor. Bu sayıları birbirine oranlarsak, güç dengesinin satıcı ağırlıklı olduğu sonucuna varabiliriz.

Odağımızı ilk 10 kademedeki satış ve alışlara çevirdiğimizde ise, yine satış emirleri toplamının 484.725 lot ile 380.933 lot olan alış emirleri toplamına baskın olduğunu fark ederiz. Buradan hareketle hisse derinlik ekranı genel görünümünün satış ağırlıklı olduğunu söyleyebiliriz. Diğer bir ifadeyle piyasaya 42,92 TL’den veya daha iyi fiyattan alış teklifleri gelse (42,92’nin üstünde) ve bekleyen satış emirleri gerçekleşmeye başlasa bile, satış tarafındaki görece olarak yüksek miktardaki emir yoğunluğu fiyatların yukarı yönde hareketini zorlayacaktır. Fakat alıştaki toplam miktar daha az olduğu için, olası bir satış hamlesinde, fiyatların aşağı yönlü hareketine karşı mevcut direnç daha kolay aşılabilir. Elbette burada dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da, mevcut emir miktarlarının, söz konusu hissenin olağan likidite durumuyla birlikte değerlendirilmesi gerektiğidir.

Durum böyle görünmesine rağmen, bu derinlik ekranının tamamını ya da ilk 10 kademesini dikkate aldığımızda ortaya çıkan resim… Ancak ilk kademelerdeki alış veya satışlar tükenmeden veya iptal edilmeden alt kademelere geçilmesi mümkün değil. Bu yüzden şimdi de gözümüzü ilk kademelere çevirelim.

Satış toplamı genel resimde alışlara göre daha fazla olsa da, ilk 3 kademedeki satışlar, bekleyen alış emirlerine göre daha az miktarda. Buna göre 44,94'den 44,98'e kadar olan ilk 3 kademedeki satış miktarı toplamı 63.722 lot iken; 44,92'den 44,88’e kadar ilk 3 kademedeki toplam alış miktarı 87.645 lot. Dolayısıyla genel görünüm satış ağırlıklı olmasına rağmen, ilk kademelerde aksine alıcılı bir görünümün hâkim durumda.

Hisse derinlik ekranında dikkat çeken bir diğer nokta da, tüm bekleyen alış emirlerinin (10 kademede göremediklerimiz de dâhil) ağırlıklı ortalama fiyatının 43,958 olmasına karşın, tüm bekleyen satış emirlerinin ağırlıklı ortalama fiyatının 47,107 olduğu… Bu da bize alışların, satışlara göre aktif fiyata daha yakın kademelerde yoğunlaştığını gösteriyor.

Ayrıca derinlik ekranında belirli bir kademede bulunan az sayıda alıcı ya da satıcıya karşılık miktar bakımından yüksek emir bulunmasını da, o kademede görece büyük alıcı ya da satıcıların olduğu şeklinde yorumlamak da mümkündür. Benzer yorumu tek seferde yüklü aktif alış ve satışlar gelmesi üzerine de yapabiliriz.

Sonuç
Derinlik ekranında görünen emirler, piyasa katılımcılarının talep ve arzlarını yansıtır ve belirli bir fiyat seviyesinde bekleyen alış ve satış emirlerinin toplamını gösterir. Ancak, bu emirlerin ne zaman ve hangi miktarlarda gerçekleşeceğini veya hangi yönde (aktif alış veya aktif satış) olacağını tahmin etmek mümkün değildir.

Derinlik ekranı üzerinde gördüğünüz kademeler ve o kademelerdeki alış ya da satış miktarları, sadece o fiyat seviyelerinin diğer seviyelere göre daha kolay ya da daha zor aşılıp aşılamayacağı ile ilgili, bize o ana yönelik bir fikir sunar. Alışta bekleyen emirler çoksa fiyatlar düşmeye, satışta bekleyen emirler çoksa da fiyatlar yükselmeye daha güçlü bir direnç gösterir. Ayrıca belirli kademelerde bekleyen yüksek hacimli emirlerde o kademenin aşağı ya da yukarı yönlü geçilmesinin zor olacağı şeklinde yorumlanabilir.

Alış emirleri fiyatları desteklerken, satış emirleri fiyatları direnç olarak etkiler. Ayrıca, belirli bir fiyat seviyesinde az sayıda alıcı veya satıcı olmasına karşılık yüksek montanlı emir bulunması, o fiyat seviyesinde büyük bir yatırımcının bulunduğuna yönelik bir ipucu sağlayabilir.

Sonuç olarak, derinlik ekranı, piyasa katılımcılarına fiyat hareketlerini değerlendirme ve işlem stratejilerini belirleme konusunda yardımcı bir veri olarak düşünülebilir. Diğer taraftan, derinlik ekranının, aracı kurum ve takas verileri ile birlikte değerlendirilmesi, yapılan analizi daha ileri bir seviyeye taşıyabilir.

Son olarak finansal piyasalar çok dinamik olduğundan, yalnızca hisse derinlik ekranı yorumlamasıyla hisse seçimi yapmanın her zaman risk içerdiğini belirtmek gerekir; çünkü yalnızca derinlik ekranını kullanarak gelecekteki piyasa hareketlerini kesin olarak tahmin etmek mümkün değildir. Bu sebeple, daha fazla araştırma yapmanın, piyasa trendlerini ve diğer faktörleri göz önünde bulundurmanın önemini unutmamak gerekir.

Yazar: EZGİ YILMAZ

Tarih: 23/09/2023 15:46 Güncelleme Tarihi: 29/01/2025 10:36