Yazar: EZGİ YILMAZ

Tarih: 21/07/2022 15:23 Güncelleme Tarihi: 03/02/2025 19:54

Aranızda borsayı ya da hisse senetlerini duymamış olan var mı? Hiç ama hiç sanmıyorum. Hatta yakın çevremizde bu işe meraklı birileriyle de muhakkak karşılaşmışsınız ve bu kimseler çoğu zaman alıp-sattığı hisselerden nasıl kazanç sağladıklarını ya da kayba uğradıklarını size uzun uzun anlatmışlardır.

Peki, ismini sıkça duyduğumuz, hatta bazılarımızın fiilen alım-satım yaptığı hisse senetlerinin özünde ne olduğunu, satın alana ne gibi haklar tanıdığını ve bir hisse senedini almaya karar verirken nelere dikkat etmeniz gerektiğini yeterince biliyor musunuz? En önemlisi de, şimdiye kadar hiç hisse senedi alıp-satmadıysanız “Hisse senedi nasıl alınır?” sorusu sizin de zaman zaman aklınıza geliyor olmalı.

Hisse Senedi Nedir?
Hisse senetleri ya da diğer adıyla pay senetlerine eski dönemlerde “esham” deniliyordu. Bu arada Esham Arapçada hisseler demek, tekil hâliyse sehim. Aslına bakarsanız eskiden borç senetleri de “esham” diye anılıyordu. Tüm bunlara ilaveten biri çıkıp size “aksiyon” derse, o da bilin ki hisse senedi demektir.

Sanırım, bulmacalarda başarı için bu kadar bilgi yeter, öyleyse artık borsada başarı için neler bilmemiz gerektiği kısmına geçebiliriz. Ancak öncesinde “Hisse senedi nedir?” sorusunu kısaca yanıtlayalım: Her bir hisse senedi, adı üstünde bir şirkete ait bir payı, yani ortaklık hakkını temsil eden bir kıymetli evraktır. Diğer bir ifadeyle bir hisse senedini çok kısa süreliğine bile alsanız, o hisseyi üzerinizde tuttuğunuz sürece, hisseniz oranında, hissenin ait olduğu şirketin ortağısınız demektir.

Hisse Senedi Nasıl Alınır?
Daha önce şubeye ya da ATM’ye hiç gitmeksizin mobil bankacılık uygulamaları üzerinden döviz alıp sattınız mı? Eğer bu soruya cevabınız “Evet” ise, hisse senedi alırken de hiç zorlanmayacağınızdan emin olabilirsiniz; çünkü günümüzde hisse senedi alım-satımlarının da büyük bölümü internet üzerinden yapılıyor. Nasıl mı?

Öncelikle, mobil bankacılık hizmetlerinden faydalanmak için nasıl ki bir bankada vadesiz mevduat hesabınız bulunması gerekiyorsa, borsada hisse senedi alıp-satmak için de buna benzer şekilde yetkili bir aracı kurumda (yatırım kuruluşu) “Yatırım Hesabı”nızın olması gerekir.

Kurumumuz’da bir “Yatırım Hesabı”nız olsun istiyorsanız, İnternet sitemiz üzerinden başvuruda bulunabilirsiniz. Üstelik bunu yaptığınızda ücretsiz “Borsa Deneme Hesabı’ında 10.000 Dolar sanal parayla hiç risk almadan ve hiç beklemeden hisse senedinin nasıl alınıp-satıldığını bizzat deneyimleyebilirsiniz.

Hisse Senetlerinin Sahibine Sağladığı Haklar Nelerdir?
Temettü (Kâr payı) hakkı: Kâr payı alma bir ortağın en temel haklarından biridir ve bir yatırımcıyı hisse senedi alıp bir şirkete ortak olmaya iten en birincil saik de kârdan pay almayı istemektir.
Rüçhan (Sermaye artırımlarında öncelik) hakkı: Bir şirket bedelli sermaye artırımı yaptığı takdirde, şirketin mevcut ortakları, bu artırıma katılmaya öncelikli olarak hak sahibi olurlar ve buna rüçhan (öncelik) hakkı denir. Bu hak ortak tarafından kullanılmayıp devredilmek istenirse, Borsa İstanbul Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı’nda rüçhan hakları satılabilir.
Tasfiyeden pay alma hakkı: Bir şirket herhangi bir sebepten dolayı tasfiye edildiğinde, şirket tasfiye edildikten sonra geriye kalan para, payları oranlarında ortaklara dağıtılır.
Yönetimine katılma hakkı: Genel kural olarak her ortak yönetime katılabilir ve yönetim kurulunun seçilmesinde de oy kullanır.
Genel kurulda oy kullanma hakkı: Her ortağın genel kurulda en az 1 oy hakkı vardır, bu hak bazı imtiyazlı hisseler için daha yüksek olabilir fakat hiçbir ortak için 1’in altına düşürülemez.
Bilgi alma hakkı: Payları borsada işlem gören şirketler yatırımcılarına karşı şeffaf davranmak zorundadır ve bu yüzden yatırımcıyı ilgilendiren şirketle ilgili her türlü bilgiyi (Mali tablolar, finansal raporlar, özel durumlar vs.) en hızlı şekilde kamuya açıklarlar. Şirketlerle ilgili her türlü haber ve duyuru KAP (Kamuyu Aydınlatma Platformu) üzerinden yapılır. Ayrıca pay sahipleri genel kurulda soru sorarak da bilgi alma hakkını kullanabilirler. Pay sahibinin bilgi alma hakkı, esas sözleşme veya yönetim kurulu kararı ile engellenemez veya sınırlandırılamaz. Bu hakkın bu denli önemli olmasının sebebi aslında gayet açıktır: Bilgi sahibi olmadan, yatırım kararı alabilmek mümkün değildir.
Hisse Senedi Neden Alınır?
“Yatırım yapmak bir tablonun boyasının kurumasını veya çimenlerin büyümesini izlemek gibidir.”

Paul Samuelson

Var olan bir şirkete ortak olduğunuzu düşünün. Bunu ne için yapardınız? Elbette kâr elde etmek için, değil mi? Borsadan hisse aldığınızda da, hissesini aldığınız şirkete ortak olursunuz. Dolayısıyla hisse senedi alanın temel beklentisi kâr elde etmektir. Yatırımcı bir hisse senedi aldığındaysa, bundan iki türlü kâr elde edebilir.

Borsada hissesini alarak ortağı olduğunuz şirket, umduğunuz gibi kâr elde ederse, bunu kullanmak için önünde iki seçenek vardır: Ya elde edilen kâr şirket sermayesine eklenir (otofinansman) ya da ortaklara dağıtılır (temettü). Pratikteyse, -şirket faaliyetlerinin gerektireceği sermaye gereksiniminden dolayı- çoğunlukla kârın bir kısmının dağıtılıp bir kısmının şirket sermayesine eklenmesi tercih edilir.

Temettü kararı alınırken, şirketin yaşam döngüsündeki yeri ve kârlılık gibi değişkenler belirleyici faktörlerdir. Ancak borsadan hisse senedini alarak ortağı olduğunuz şirketlerin kâr dağıtımıyla ilgili kararı siz veremezsiniz; çünkü bu şirketler birer sermaye şirketidir. Bu yüzden kârın ne kadarının temettü olarak dağıtılıp ne kadarının şirket sermayesine ekleneceği kararı yönetim kurulu teklifiyle genel kurulda alınır ve elbette her ortak gibi siz de, genel kurulda payınız oranında söz sahibinizdir.

Diğer taraftan bir şirket bugün hiç kâr ödemesi yapmıyor, hatta kâr etmiyor olsa bile piyasa değeri günden güne artabilir; çünkü piyasalar sadece bugünü değil, yarına ait beklentileri de hesaba katar. Örneğin birçok teknolojinin şirketinin başlangıçta zarar ederken sonradan dünyanın en kârlı ve dolayısıyla en değerli şirketleri hâline geldiği görülmüştür.

Kârları istikrarlı bir şekilde ortalamaların üzerinde artış gösteren şirket hisselerine yatırımcılar daha fazla değer biçmeye başlar ve bu da en nihayetinde hissenin piyasa fiyatına yansır. Bu durumda temettü dağıtımı olmasa bile, bir hissenin satın alındığı fiyattan daha pahalıya satılması da yatırımcıya “sermaye kazancı” sağlar.

Hisse Senedi Seçerken Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
“Yatırım yaparken sabır dostunuz, ani kararlar ise düşmanınızdır.”

John Bogle

Hisse seçmek, doğru şirketi seçmektir. Bir şirketin değeri, onun kârlılığıyla ve nakit akışlarıyla ilişkilidir. Şirketin geleceği ile ilgili yapılacak nakit akışı tahminlerinde isabetli olabilmek için şirket yakından takip edilmeli ve şirketin iş sürecine hâkim olunmalıdır. Ayrıca bazı şirketler, geçmiş performansının kararlılığı sayesinde diğerlerinden daha kolay tahmin edilebilirdir. Bu açıdan şirket seçerken öngörülebilirlik de önemli bir kıstastır.

Son olarak, seçtiğiniz şirket ne kadar iyi ve öngörülebilir olursa olsun, hiçbir tahmin yüzde yüz doğrulukla yapılamaz. Bu yüzden hisse alırken, Graham’ın bundan yıllarca önce söylediği şekilde değer ile fiyat arasında bir güvenlik marjı aranması yerinde olur. Bu sayede tahminlerinizde bir miktar yanılsanız bile, uzun vadede yine de kârlı çıkabilirsiniz.

Hisse Senedi Yatırımının Riskleri Nelerdir?
Hiçbir şeyi riske atmazsanız, daha fazlasını riske atmış olursunuz.

Erica Jong

Uzun seneler çalıştıktan sonra hayalinizdeki üniversiteyi kazandığınızda, üniversite okumanızın gelecekteki hayat standardınıza ve gelirinize ne kadar katkı sunacağını kesin olarak kestiremezsiniz. Fakat buna rağmen üniversite okumanın hem görünen hem de görünmeyen (fırsat maliyeti) maliyetlerine katlanarak büyük bir hevesle tahsilinizi tamamlamaya gayret edersiniz.

Benzer şekilde, hisse senedi alıp bir şirkete ortak olduğunuzda da, şirketin geleceğine yönelik beslediğiniz umutla harekete geçer ve beklersiniz. Dahası bugün garajda başlayan hikâyelerden hangisinin yarının Apple’larını doğuracağını da bilemezsiniz. Ancak bunu kesin olarak bilmiyor oluşunuz, sizin sis bulutuyla kaplı bir ufka yolculuk ettiğiniz anlamına gelmez; çünkü şirketlerin geçmişi ve bugünü, onların geleceklerine de ışık tutacaktır.

Geleceğin belirsizliği hemen her durumda risk yaratsa da, hiçbir kaplumbağa kafasını kabuğundan çıkarmadan ilerleyemez. Yatırım da hayat gibidir ve risk almadan her ikisinde de uzun menziller kat etmek pek mümkün değildir.

Gerçekte her yatırım aracının bir riski vardır; fakat bu noktada “Devlet tahvilleri ve hazine bonoları risksiz getiri araçları değil mi?” diye itirazlar gelebilir. Evet, bu tür bir itirazda haklılık payı vardır; ancak risksiz faizin, risksiz olan getirisi nominaldir. Diğer bir ifadeyle, vade tarihine kadar enflasyonun yüksek seyretmesi, nominal getiri sabit kalsa bile beklenen reel getiriyi düşürebilir ve hatta bu reel getiri bazen negatif de olabilir.

Ancak hisse senetlerinin getirisi, nominal olarak da borçlanma araçları gibi önceden belli ve sabit değildir, gerek kârlar gerekse hisse fiyatları piyasa şartlarına göre aşağı yukarı oynamalar gösterebilir.

Dikkat: DİBS’lerin (Devlet İç Borçlanma Senetleri) fiyatı da vade boyunca faiz oranlarına bağlı olarak oynaklık sergiler, ancak vade sonunda ve sabit kuponlu senetlerde vade boyunca alacağınız ödeme miktarı önceden bellidir.

Hisse Senedi Komisyonu Nasıl Hesaplanır?
İşlem başına ödeyeceğiniz komisyon oranları aylık işlem hacminize göre değişmekte ve aylık işlem hacminiz arttıkça, işlemlerinize uygulanacak komisyon oranı da düşmektedir.

Yazar: EZGİ YILMAZ

Tarih: 21/07/2022 15:23 Güncelleme Tarihi: 03/02/2025 19:54